Als psycholoog en liefhebber van de Duitstalige literatuur vind ik het fascinerend te lezen hoe schrijvers als Thomas Mann de menselijke complexiteit al konden verwoorden – nog vóór de psychologie als wetenschap deze echt begon te doorgronden.
Op dit moment lees ik de recent verschenen biografie van Tilmann Lahme: Thomas Mann. Ein Leben. Lahme beschrijft hoe Thomas Mann zijn homoseksuele gevoelens moest onderdrukken en hoe de schrijver worstelde met een gespleten innerlijke wereld: die tussen de maatschappelijke moraal en zijn persoonlijke verlangens. Deze innerlijke strijd vormde een belangrijke drijfveer voor zijn literaire creativiteit, maar bracht ook persoonlijk leed met zich mee.
Manns homoseksuele gevoelens stonden haaks op de toen geldende normen en waarden. In 1871 werd homoseksualiteit in Duitsland bij wet strafbaar gesteld. Seksuele handelingen tussen mannen werden verboden: veel mannen werden gearresteerd, veroordeeld en soms zwaar gestraft. Ook buiten Duitsland waren de gevolgen van maatschappelijke repressie ernstig. Zo werd de Ierse schrijver Oscar Wilde in 1895 tot twee jaar dwangarbeid veroordeeld, nadat hij zich publiekelijk had uitgesproken over zijn geaardheid. Waar Mann zijn verlangens vooral versluierd in zijn werk weergaf, werd Wilde juist gestraft om zijn openlijke expressie – een contrast dat de tragiek van hun beider positie onderstreept.
In de therapeutische praktijk werd homoseksualiteit gezien als een geestesziekte of een aangeboren afwijking. Behandeling richtte zich op genezing of onderdrukking en varieerde van gesprekstherapie, medicatie en hypnose tot elektrotherapie of zelfs castratie.
Vanuit een psychologisch perspectief bekeken is het onderdrukken van een wezenlijk onderdeel van de persoonlijke identiteit bijzonder schadelijk. Vaak leidt dit tot depressie, angst, eenzaamheid en innerlijke conflicten. Deze spanning is door Thomas Mann nergens zo raak onder woorden gebracht als in Der Tod in Venedig (film: Death in Venice), waarin het verlangen van een oudere man naar een jongen wordt getaboeïseerd en tegelijkertijd verbonden met schoonheid, verval en uiteindelijk de dood.
Het evenzeer boeiende als tragische ligt in het feit dat Mann alleen in zijn literaire werk ruimte vond om vorm te geven aan zijn verlangens. De dagboeken die in 1975 - 20 jaar na zijn dood - openbaar werden gemaakt laten zien hoe bewust Thomas Mann zich was van deze innerlijke strijd. Hij betaalde een prijs voor zijn aanpassing aan wat maatschappelijk als goed en slecht werd beoordeeld.
Hoewel wij in een vrijere tijd leven, zijn er nog steeds mensen die kampen met gevoelens van schaamte over verlangens en seksuele oriëntatie binnen een niet altijd even tolerante samenleving. Thomas Mann toont dat deze worsteling universeel en van alle tijden is, maar ook dat zelfexpressie een manier kan zijn om met dit innerlijke conflict om te gaan.
Zijn leven en werk roepen een essentiële vraag op, hoe kun je als mens jezelf zijn, ook als dat botst met maatschappelijke normen? En hoe kunnen we – net als Mann, maar ook op tal van andere manieren – het onuitgesprokene bespreekbaar maken?
Thomas Mann Tilmann Lahme
Homoseksualiteit onderdrukken
Reactie plaatsen
Reacties